Referat dr Mirelli Kurkowskiej na pierwszej akademickiej konferencji nt. cenzury w polskim filmie okresu PRL
Dr Mirella Kurkowska, wykładowczyni CE UW, razem z dr Jarosławem Kurkowskim wystąpili z referatem „Uwagi o cenzurze obyczajowej w filmie polskim 1956-1970″ na pierwszej akademickiej konferencji na temat cenzury w polskim filmie okresu PRL.
Konferencję otworzyła dyskusja profesorska pt. „Cenzura w PRL – nie tylko filmowa” z udziałem prof. Kamili Budrowskiej, prof. Zbigniewa Romka, prof. Doroty Skotarczak, prof. Marzeny Woźniak-Łabieniec, prof. Piotra Zwierzchowskiego. Dyskusję poprowadził dr hab. Sebastian Ligarski.Nagranie z dyskusji dostępne jest TUTAJ.
O cenzurę filmową okresu Polski Ludowej filmoznawcy i historycy pytali w ostatnich trzech dekadach zbyt rzadko – trudno w to uwierzyć, ale planowane wydarzenie jest pierwszą konferencją na ten temat. Na początku lat 90. w „Kwartalniku Filmowym” ukazał się cykl artykułów Marty Fik omawiający działalność Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk wobec filmu z przełomu lat 60. i 70., następnie opublikowano monografię autorstwa Anny Misiak, porównującą cenzurę w PRL z amerykańskim tzw. kodeksem Haysa, a także kilkanaście artykułów o pojedynczych filmach (wielokrotnie o cenzurze pisał Piotr Śmiałowski) oraz wywiadów z twórcami, w tym cenny zbiór Błażeja Torańskiego „Knebel”, od niedawna zaś stenogramy posiedzeń komisji cenzorskich publikuje „Pleograf”.
Dla historyków kina polskiego znaczenie zbiorów GUKPPiW, które przez lata były w opracowaniu Archiwum Akt Nowych, jest nieporównywalnie mniejsze niż dla badaczy prasy, gdyż urząd z ulicy Mysiej pełnił ostatniego ogniwa długiego i złożonego procesu. Dla kinematografii o wiele istotniejsze były działania cenzury wewnętrznej, czyli instytucji związanych z kinematografią, przede wszystkim: Komisji Ocen Scenariuszy i Komisji Kolaudacyjnych. W zbiorach FINA jest około 50 procent „kosów” i kolaudacji do filmów nakręconych w Polsce Ludowej; ich znaczenie dla badań historii kina polskiego jest bezcenne – bez względu na to, czy mamy na myśli ingerowanie w dzieło, czy jedynie ograniczanie jego rozpowszechniania.
O pierwszym wcieleniu cenzury wiemy więcej, bowiem twórcy chętnie dzielili się swymi wspomnieniami, eksponującymi najczęściej twórczy spryt, realizowany na przykład poprzez wprowadzanie do scenariusza scen „nadwyżkowych”, tak czy owak przeznaczonych do usunięcia. Zarazem nie ulega wątpliwości, że cenzura uniemożliwiła twórcom realizację licznych projektów, a widzom odebrała szansę na obejrzenie wielu ważnych filmów, tak polskich, jak i zagranicznych. Kto decydował w poszczególnych latach o tym, jakie filmy mogły powstawać? Jakie kryteria warunkowały zgodę na rozpowszechnianie lub wpływały na decyzję o jego zakazie? O tych zagadnieniach dyskutować będą goście kameralnej konferencji naukowej, w czasie której zaprezentowane będą zakończone, trwające i planowane inicjatywy naukowe dotyczące cenzury filmowej z okresu Polski Ludowej.
Celem spotkania była integracja działań podejmowanych przez filmoznawców, historyków oraz badaczy zajmujących się cenzurą z perspektywy innych dyscyplin, a także namysł nad możliwością poszerzenia i koordynacji rozproszonych inicjatyw w tym zakresie.